Lekcja wstępna
O języku cerkiewnosłowiańskim
Chciałem przejść do rzeczy, ale pomyślałem, że warto jednak nieco wspomnieć o samym języku i jego historii.
Po pierwsze chciałbym zaznaczyć, że tradycyjnym językiem liturgicznym w polskiej Cerkwi jest język cerkiewnosłowiański redakcji ruskiej. W wielu publikacjach mamy do czynienia z brakiem precyzji w pojęciach. Pojawiają się takie nazwy jak język staro-cerkiewno-słowiański (skrót: scs.), język cerkiewnosłowiański okresu nowożytnego itp. Żeby zrozumieć, dlaczego język naszej Świętej Cerkwi nazywa się cerkiewnosłowiańskim, trzeba pokrótce prześledzić historię jego rozwoju.
W IX w. świeci Cyryl i Metody, dwaj greccy misjonarze (bracia), przybyli na Morawy, by głosić Ewangelię Słowianom. W tych czasach Słowianie nie potrafili jeszcze pisać, ale wszystkie języki słowiańskie były do siebie bardzo podobne, dużo bardziej niż dziś - do tego stopnia, że południowi Słowianie mogli porozumiewać się ze Słowianami północnymi, mówiąc swoim własnym językiem. Święci Cyryl i Metody pochodzili z Tesalonik, gdzie mówiono również po słowiańsku. Bracia ułożyli więc specjalny alfabet oparty o grecką minuskułę, czyli małe litery i dostosowali go do języka używanego w Tesalonikach. Alfabet ten nazwano głagolicą. Na język słowiański przełożyli fragmenty Pisma Świętego oraz księgi liturgiczne. Z tak przygotowanymi materiałami wyruszyli na Morawy.
Głagolica była dość trudnym alfabetem, więc po śmierci św. Cyryla jego uczniowie ułożyli prostszy alfabet, na cześć świętego nazwany cyrylicą.
W językoznawstwie nazywa się ówczesny język staro-cerkiewno-słowiańskim, starobułgarskim lub staromacedońskim, gdyż z tymi dwoma ostatnimi jest najbliżej spokrewniony. Po upadku misji wielkomorawskiej z dzieła świętych Cyryla i Metodego skorzystała również Ruś, która w 988 roku przyjęła chrzest z Konstantynopola. Z czasem język scs. zaczął nabierać cech języków miejscowych. I tak język scs. na Rusi nabierał cech mowy ruskiej, w Bułgarii - bułgarskiej itd. Dzisiejszy język liturgiczny naszej Cerkwi to język cerkiewnosłowiański - w odróżnieniu od staro-cerkiewno-słowiańskiego. Język cerkiewnosłowiański dzieli się na redakcje, które różnią się od siebie np. ortografią. Mamy np. redakcję ruską (od słowa Ruś! - nie rosyjską!), serbską i inne.
Język cerkiewnosłowiański dopuszcza też różnice w wymowie. W Polsce, Rosji, na Białorusi i Ukrainie używa się tej samej redakcji ruskiej, jednak Rosjanie śpiewają 'Gospodi pomiluj', Ukraincy "Hospody pomyluj', Białorusini 'Hospodzi pomiluj' a Polacy "Hospodi pomiłuj'. Językiem cerkiewnosłowiańskim na co dzień nikt już nie mówi, dlatego jego dawna wymowa zanikła. Dziś każdy naród wymawia tak, jak mu wygodniej. W języku ukraińskim nie istnieje praktycznie dźwięk 'g', więc na Ukrainie wymawiają 'Hospodi'. W białoruskim spółgłoska 'd' przed samogłoską przednia przechodzi w 'dz' - jak w języku polskim. Niektóre nawyki wymowy są tak utrwalone w nas, że w każdym innym języku mówiąc, będziemy wymawiać to z naleciałościami z naszego języka ojczystego.
Język cerkiewnosłowiański jest językiem słowiańskim, dlatego dla osoby polskojęzycznej jest w dużym stopniu zrozumiały - trzeba mu tylko trochę czasu poświecić. Nauka języka cerkiewnosłowiańskiego - jak każdego języka - może być fajna zabawa. Niestety podręczników nie ma, a jak już są, to są napisane nie jak dla dzieci ze szkoły podstawowej, a jak dla profesora filologii. Postaram się tu wrzucać jakieś materiały, ćwiczenia a po jakimś czasie dodawać odpowiedzi do ćwiczeń - muszę tylko widzieć, że ktoś chce się uczyć - może jakieś informacje na maila albo w komentarzach? :)
